Geçtiğimiz haftanın en önemli olayı ne yeni soğuk savaşın karşılıklı hamleleri, ne FED ve ECB’nin para politikasındaki şahinleşen hamleleri, ne de Ukrayna Savaşı konulu idi.
9 Mart 2023 günü ABD’nin 16. büyük bankası Silicon Valley Bank hakkında uğursuz söylentiler duyulmuştu. Ertesi gün 39 yıllık bankanın tamamen battığı ortaya çıktı. Bu konuda birçok şey yazıldı ve söylendi. Ben ise sadece rakamları ve acı gerçekleri anlatacağım.
Silicon Valley Bank’in (SVB) batışı, 2008 Lehman Brothers’ın batışına benzetiliyor ki bu oldukça hatalı bir yorum. SVB’nin batışı klasik bir ABD’de 1930’lu yıllardaki sayısız banka batışını andırıyor: Büyük mevduat sahipleri paralarını çekmek üzere bankaya hücum ettiğinde sonuç bellidir. Tüm dünyada bankacılık sektörü yüksek bir kaldıraç ile çalışır ve aynı zamanda bilançolarında önemli bir vade uyuşmazlığı bulunur. Bu yüzden bankaların varlık kalitesi hayati önemdedir. Bu tanımı herhangi bir bankaya ölçekleyebilirsiniz.
SVB, ABD’nin en büyük 16. bankasıdır. Size bankanın içinde olduğu SVB Financial Group 31.12.2022 tarihli konsolide finansal tabloları ve 10-K raporundan (24 Şubat 2023 tarihinde yayınlandı) bazı kritik noktaları aktarayım.
Grubun toplam aktif büyüklüğü 211.8 milyar USD. Toplam ABD bankacılık sektörünün 23.6 trilyon USD (2022/Q3) olduğu düşünülürse, bankanın bilançosu ABD bankacılık sektörünün %1’i dahi değil. Grup, Türkiye bankacılık sektörünün yaklaşık %27’si büyüklüğünde.
SVB Grubu ve SVB solo olarak ayrı ayrı tüm sermaye yeterlilik koşullarını karşılıyordu. Tier1 sermaye yeterlilik rasyosu grup ve banka olarak sırası ile %15.40 ve %15.26 idi. Toplam risk temelli sermaye rasyoları ise %16.18 ve %16.05 idi.
Grubun bilançosunda 2022 yılında ortalama olarak 43.5 milyar USD AFS (available for sale, hemen satışa hazır) ve 95.4 milyar USD HTM (held to maturity, vadeye kadar tutulacak) menkul kıymet vardı. Yani bankanın bilançosunun üçte ikisi menkul kıymetlerden oluşuyordu. Grubun bilançosunda yaklaşık 70.3 milyar USD kredi taşınıyordu. Sorunlu kredi provizyonu (ACL, allowance for credit losses) oranı %1’in altında idi.
Meşhur Amerikan 10-K rapor formatında yer alan sayısız ayrıntılara boğulmadan baktığınızda, herşey yolunda görünüyor. Bankanın kredileri tech start-up olarak tanımladığımız sektörü ağırlıklı.
Üstelik J.P Morgan 15 Kasım 2022 tarihinde bir de rapor yayınlamış. Raporda yatırımcılara “overweight” yani bankanın hissesinin portföylerindeki payını arttırın demiş. Üstelik bu tarihte 219.76 USD olan hisse değerinin, 2023 sonunda 375 USD’a yükseleceğini öngörmüş. Müthiş bir tahmin! Bu rapordan tam 90 gün sonra banka batacaktır. Raporu yazan uzmanları gönülden tebrik etmek gerekir.
Tabii ki şeytanı aramak için ayrıntıya dalmaya da gerek yok. Banka bilançosunun üçte ikisi kadar menkul kıymet tutuyor. 2022 yılında Ukrayna Savaşı ile küresel sistemde enflasyon ve tüm faizler yükseldi. Biliyorsunuz ki faizler yükseldikçe, sabit faizli tahvillerin fiyatı düşer. Bankanın bilançosunun neredeyse yarısı HTM yani vadeye kadar tutulacak kıymetlerden oluşuyor. Banka bu portföyü faizlerin düşük olduğu dönemde oluşturmuş. Bu dönem kısa vadeli mevduatın neredeyse “0” faizle taşındığı dönem.
AFS, yani hemen satışa hazır kıymetler olarak tutulan kısmı ağırlıklı ABD Hazinesi bono ve tahvillerinden oluşuyor. Tamamı, faiz yükselişleri ile zarar oluşturan bir yapıya sahip.
Bankayı batıran kısım ise HTM portföyü yani vadeye kadar tutulacak kıymetler. Bunlar bilançonun yarısına sahip. Bunlar çok büyük oranda ipoteğe dayalı menkul kıymetler: CMO (collateralized morgage obligation), MBS (morgage based securities), CMBS (commercial morgage based securities), vs. Uzun vadeli oldukları için, bunların değerleri, piyasa faiz oranlarına çok daha hassas.
Esas bombayı bankanın bilanço dışı kalemlerinde ve gelir tablosunda buluyorum. Siz banka olarak bu kadar uzun vadeli varlıkları, kısa vadeli mevduat ile fonlarken, bu kadar büyük bir bilançoyu olası faiz yükselişine karşı faiz swapları ile sigortalamak istersiniz. Ancak faiz swaplarının da anlamlı bir bedeli vardır. Banka yönetimi, bu bedeli ödemek yerine HTM portföyünü vadeye kadar bu şekilde tutup, yüksek faiz döneminden çıkıldığı zaman yine kar edeceklerini düşünmüş olmalılar. Ne de olsa zarar bilançoda gizlenip, fonlama yapısı devam ettirildiği sürece kimse için alarm zilleri çalmayacaktı.
Bankanın bu durumda yapması gereken faiz swapı, karşı taraftan sabit faiz ile borçlanıp, değişken faiz ile alacaklı hale gelmektir. Bu durumda zaten bilançosunda sabit faiz getiren varlıklar, sabit swap faiz yükümlülüğü ile dengelenirken; bilançonun pasifinde olan değişken faiz ile işleyen mevduatlar, faiz swapından elde edilen değişken faiz ile dengelenir.
Ama bankanın bilanço dışı kalemlerinde anlamlı bir faiz swap kalemi yok. Gelir tablosunda da doğru düzgün net swap gelir/gideri yok. Bu kadar büyük bir bilanço tamamen faiz riskine açık.
Ukrayna Savaşı dünya genelinde enflasyonu ve faizleri yükselttiği gibi, ekonominin ve finansal kesimin içinde tam görünemeyen parasal boşluklar da yarattı. Örneğin ABD’de küçük bankalar mevduat faizi yarışına girerken, büyük bankalar mevduat yarışını daha ağırdan aldı. Bu da aslında sektörün tehlikeli bir şekilde ayrıştığını gösteriyordu.
SVB’nin mevduatları en riskli mevduat tipi olan büyük ölçekli ve konsantre kurumsal mevduatlardan oluşuyordu. Zaten kötü kokuyu alan (alma becerisi olan) kurumsal mevduat kaçmaya başladığında banka batacaktı.
Teknik detaylar ile sizi sıkmadan konuyu anlattıktan sonra bundan sonra ne olacağına beraber bakalım.
ABD Hazine Bakanı Janet Yellen mevduat sahipleri için bir kurtarma planı hazırlandığını belirtti. Bankanın çoğu mevduat müşterisi 250,000 USD tutarlı federal sigorta bedelinin kapsamı dışında. Böylece krizin derinleşmesi ve küçük ve orta ölçekli diğer bankaları etkilemesi engellenecek. Ama bankanın ortakları ve yatırımcıları iflas masasından ne dökülürse onu alacak.
Bir çoğu esasen birer Ezop masalı veya La Fontaine öyküsü olan start up dediğimiz işlerin fonlaması azalacak. Bu da start-up enflasyonunu dizginleyecek. Masallar yerine gerçekler artık masaya konacak.
FED’in faiz kararı bu olaydan etkilenmemelidir. Gelişmiş ülkelerde merkez bankaları ve hazine yönetimleri ekonomi yönetiminde işbirliği yaparlar ama kendi alanlarındaki enstrüman kullanımlarında bağımsız davranırlar. Diğer yandan Goldman Sachs FED’in Mart 2023’te faiz arttırmayacağı yönünde öngörüsünü açıkladı. Enflasyon ile mücadele etmek ile, bankacılık dünyasında likidite sağlamak rolleri farklı kavramlardır. FED, son kredi veren (lender of last resort) rolünü oynayacak ve bankaları likidite sorununa karşı fonlayacağını açıklayacak.
Bu sorun, bir 2008 Küresel Ekonomik Kriz gibi bir büyük bir olaya evrilmeyecek. Çünkü sistem küçük ve orta ölçekli bankaların dökülmesine izin verilmeyecek kadar sarsıntı geçiriyor. Pandemi ve Ukrayna Savaşı ile Yeni Soğuk Savaş, küresel ekonomiyi temelinden değiştirdi ve halen de bu değişim devam ediyor. Gemi bir siklonik fırtınanın içinde iken kamaraların su almasına müsaade edilmez.
Kripto varlıkların regülasyonu işi hızlanacak. Ama bu iş bu piyasayı batırmadan yapılacak. Benim gibi neo-klasik ekolüne inanmış bir dinazora göre, başından böyle bir kumarhanenin bu kadar genişlemesine izin verilmemeli idi. Kumar oynamanın da bir adabı, limiti ve ölçüsü vardır.
Amerikan Federal sistemine yeni mevduat güvenceleri ile yeni yükler binecek. Bu da başkanlık seçimi öncesinde Demokrat-Cumhuriyetçi bakış açısını iyice ayrıştıracak. Bu vaka sonrasında, eski başkan ve yeniden aday olmayı hedefleyen Trump’ın ellerini nasıl ovuşturduğunu tahmin edebilirsiniz.
Yıllarca yazılarımda para bolluğu döneminde tutulan düşük faizle ve hatta negatif faiz ile tutulan trilyonlarca dolarlık bu varlıkların zamanı gelince nasıl bir saatli bomba gibi davranacağını vurguladım. Şu an yükselen faizler nedeni ile oluşan sistematik zarar çok büyük. Artık bombanın saati, saat 24:00’ü vurmuş durumda.
